Paśla šmathadovaha kapitalnaha ramontu byŭ uračysta adkryty Dom №1, pieršy korpus, u jakim kaliści pačaŭ pracu navastvorany BDU. Mnohija ślady historyi staranna vyskrabli. «Naša Niva» raspytała śpiecyjalistaŭ, čamu tak adbyłosia.
Pracy pa rekanstrukcyi histaryčnaha budynka ŭniviersiteta pa vulicy Čyrvonaarmiejskaja, 6 pačalisia jašče ŭ 2020 hodzie. U pačatku listapada nastupnaha hoda, kali dajšło da budaŭničych rabot, historykaŭ pieraviali ŭ addaleny korpus na vulicy Miendzialejeva.
Pieršapačatkova była ideja pieratvaryć korpus u svojeasablivy muziej ź vialikaj ekspazicyjnaj załaj, numizmatyčnym kabinietam, kopijami antyčnych statuj u kalidorach i stendami pa historyi krainy. Architektary pakazvali rendary z pampieznymi interjerami, ź jakich užo było zrazumieła, što ničoha staroha, histaryčnaha na histaryčnym fakultecie nie zastaniecca. Atrymałasia, jak ciapier bačna, jašče horš.
Budynak histfaka ŭniesieny ŭ Dziaržaŭny śpis historyka-kulturnych kaštoŭnaściej jak pomnik respublikanskaha značeńnia adrazu ź dźviuma daciroŭkami — 1863—1867 i 1953—1957 hh. Siońnia budynak vyhladaje jak šarahovy pomnik savieckaj nieakłasiki, ale jaho historyja bolš składanaja.
Pieršyja budynki na hetym miescy sapraŭdy byli pabudavany ŭ 1860-ja hh. kupcom Sakieram. U adnym ź ich u pačatku XX stahodździa raźmiaściłasia pryvatnaja himnazija Falkoviča, vyhlad jakoj zachavali paštoŭki taho času. Paśla revalucyi budynak byŭ nacyjanalizavany ŭ 1921 hodzie tut raźmiaściŭsia tolki što stvorany Biełaruski dziaržaŭny ŭniviersitet. Budynak byłoj himnazii staŭ nazyvacca «Domam № 1».
U čas Druhoj suśvietnaj vajny budynak byŭ razburany. Jaho nie stali adnaŭlać, a pabudavali na hetym miescy ŭ 1950-ja hady ciapierašni čatyrochpaviarchovy budynak. Ale daciroŭka ŭ Dziaržśpisie nie pamyłkovaja, była zachavanaja i ŭmacavanaja dvarovaja častka staroha budynka, bolšuju častku jakoj siońnia zajmaje aktavaja zała fakulteta. Adroźnić staruju častku ad novaj možna pa mahutnych, u dva razy taŭściejšych ścienach.
Da niadaŭniaj rekanstrukcyi budynak histfaka zachoŭvaŭ hety saviecki flor: kałony na fasadzie i ŭ faje, mazaičnyja i parkietnyja padłohi, lapnyja partały, karnizy i razietki, staryja dźviery i vitražy.
Usio heta ličyłasia nieadjemnaj častkaj pomnika architektury i było aficyjna ŭziata pad achovu. Ale ŭ abnoŭlenym budynku amal ničoha z hetaha nie zastałosia. Na padłohach źjaviŭsia čorna-bieły kieramahranit, a ŭsiu lapninu pahłynuli padviesnyja stoli.
«Naša Niva» paprasiła śpiecyjalistaŭ u restaŭracyi prakamientavać toje, što adbyłosia z pomnikam architektury.
Jak śviedčyć vyjaŭlenaja dakumientacyja, prajekt rekanstrukcyi z elemientami restaŭracyi byŭ raspracavany staličnaj firmaj «InžŚpiecBudPrajekt», a adkazvać za zachavańnie ŭsiaho kaštoŭnaha musiła navukovaja kiraŭnica Alena Bajnak.
Ale da svajoj pracy adkaznyja asoby, vyhladaje, pastavilisia abyjakava. Słovy rektara Andreja Karala, što «anturaž pieršaha doma BDU poŭnaściu zachavany sa spałučeńniem sučasnych elemientaŭ», całkam razychodziacca z rečaisnaściu. Hrošy vydzialalisia na restaŭracyju, ale restaŭracyi nie atrymałasia.
Śpiecyjalisty nazyvajuć praviedzienyja raboty ździekam z restaŭracyi, škodnaj i niaŭmiełaj chałturaj. Budynak histfaka naležyć navat nie da šarahovaj histaryčnaj zabudovy — jon kaštoŭnaść 2-j katehoryi, pomnik respublikanskaha značeńnia. Jak adznačajuć śpiecyjalisty, navukovyja kiraŭniki na takich abjektach musiać prymušać prajekciroŭščykaŭ i zakazčykaŭ da taho, kab maksimalna źbierahčy toje, što zachavałasia, i pa mahčymaści adnavić toje, što było stračana. Ale na Čyrvonaarmiejskaj, 6 ničoha hetaha niama. Naadvarot, pomnik architektury vyskrableny znutry padčystuju.
Pavodle mierkavańnia restaŭrataraŭ, kali parkietnyja i mazaičnyja padłohi pryznanyja častkaj pomnika, to adnaŭlacca pry ramoncie musiać mienavita jany. Jany ličać, što toje, što było zroblena na histfaku, rabiłasia ŭ abychod zakonu. Kali jašče z parkietnaj doškaj čynoŭnikaŭ mahli pierakanać haspadarčyja i ekspłuatacyjnyja dovady (doraha i znošvajecca chutčej za kieramahranit), to mazaičny bieton amal viečny materyjał. Jaho zamiena na čorna-bieły kieramahranit heta sproba dahadzić čyimści hustam na škodu pomniku.
Kožny santymietr stoli byŭ zašyty padviesnymi kanstrukcyjami z darahimi śviacilniami pad daŭninu, jakija zakryli lapnyja karnizy i razietki, jakimi byŭ upryhožany budynak u 1950-ja hh.
«Heta paŭsiudnaja biada: sumiežnyja śpiecyjalisty prakładajuć usie svaje kamunikacyi hetak ža, jak u jakim-niebudź ofisnym budynku, ale na pomnikach taki padychod niedapuščalny. U histaryčnych budynkach usie kamunikacyi išli ŭ ścienach, a stoli byli ŭpryhožany dekoram.
Bačna, što histfak nie byŭ raźličany pad takoje: u kalidorach padviesnyja stoli napaŭzajuć na vokny, a ŭ aktavaj zale navat na skulpturny partał sceny!» — zaŭvažaje adzin sa śpiecyjalistaŭ, da jakoha my źviarnulisia.
Časam praz histaryčny pomnik nieabchodna puścić vientylacyjnuju trubu, kab padtrymlivać peŭny mikraklimat, naprykład, u muziei. Ale ŭ navučalnym korpusie, dzie pavietra ŭ prastornych aŭdytoryjach abnaŭlajecca na kožnym pierapynku, a taksama možna prosta adčynić akno, jana niepatrebnaja.
Kodeks ab kultury daje najvyšejšy pryjarytet achovie spadčyny — na pomniku architektury možna adstupić ad patrabavańniaŭ lubych budaŭničych normaŭ, kali ŭźnikajuć supiarečnaści z zachavańniem jaho admietnaściej.
Na heta spakojna hladziać i ŭ Ministerstvie architektury, i ŭ ekśpiertyzy, navat niepachisnyja zvyčajna pažarniki adstupajuć pierad hetym zakonam.
«Adna z hałoŭnych zadač navukovaha kiraŭnika davodzić heta da prajekciroŭščykaŭ, abaraniać pomnik pierad patrabavańniami ekśpiertyzy i pažadańniami zakazčyka.
Siońnia ž časta možna bačyć advarotnuju situacyju: tak zvany navukovy kiraŭnik dapamahaje abhruntoŭvać źniščeńnie historyi, kab dahadzić zakazčyku i vykanać patrabavańni normaŭ, jakija źmianiajucca štohod», — tłumačyć restaŭratar.
Lapninu mahli imitavać i na novaj stoli, hetamu ničoha nie zaminała, ale zamiest jaje abo mołdynhi z kramy, abo zusim ničoha. Tolki ŭ aktavaj zale paŭtaryli vialikuju razietku. Jašče trochi butaforskaha dekoru, jakoha nikoli nie isnavała, dadali ŭ aŭdytoryju № 208, pryśviečanuju pieršamu rektaru BDU Uładzimiru Pičetu. Tut ža za šklanoj pieraharodkaj uznoŭleny pracoŭny kabiniet navukoŭca sa staraśvieckim stałom, knihami i jaho asabistymi rečami.
Heta napeŭna samaja jarkaja častka budynka. Niahledziačy na nasyčanyja koleram rendary, u realnaści ž budynak unutry akazaŭsia bieła-šerym. Na 2-m i 3-m pavierchach fakulteta raźmiaściłasia bolš za 80 stendaŭ i ekspazicyj. Ciomnyja, amal čornyja stendy z histaryčnaj infarmacyjaj vyhladajuć pryniesienymi siudy ź niejkich zusim inšych interjeraŭ.
«Pravilna padabranyja kolery jakraz u pieršuju čarhu pieradajuć «histaryčnaść» interjeraŭ. Biełyja stoli, lepka, kałony, balustrada — niepiśmienny sučasny steryjatyp», — adznačaje druhi śpiecyjalist.
Tyja dekaratyŭna-manumientalnyja tvory, jakija ŭpryhožvali interjery raniej, jak pano z Kastusiom Kalinoŭskim i siužetam z tvoraŭ Janki Kupały, byli prosta razłamanyja i źniščanyja. Heta viadoma pa tych kadrach, jakija pastupali z budynka ŭ čas budaŭnictva. Nieviadoma, što stała ź vitražami, jakija ŭpryhožvali vokny adnoj z aŭdytoryj.
«My bačyli tolki častku budynka paśla rekanstrukcyi, nieviadoma što stała sa spartovaj załaj, dzie chacieli zrabić muziej. Ale toje što bačyli, pakidaje sumnaje ŭražańnie. Paŭsiul kidajucca ŭ vočy niepradumanaść: dźviery zrobleny jak by pa prykładzie starych, ale fihurnyja ručki sučasnyja, mahazinnyja, framuhi, jakija musiać być zašklonymi, čamuści całkam hłuchija. U bufiecie my bačym niečakanuju jarkuju plamu — aranžavyja žaluzi ŭ najhoršych tradycyjach 2000-ch hadoŭ. Navošta raspracoŭvali ceły dyzajn-prajekt, kali atrymałasia pravincyjnaja zabiahałaŭka?»
Adzinaje, što zastałosia histaryčnaje ŭ interjery — dźvie kałony ŭ faje, i paradnaja leśvica ź bietonnymi prystupkami dy fihurnymi balasami. Na fonie blasku kieramahranitu, u jaki zakatali ŭvieś korpus, saviecki bieton vyhladaje vielmi dziŭna, navat archaična.
Na dumku restaŭrataraŭ, mnohija nasielniki korpusa mohuć pahadzicca z tym, što tam ničoha kaštoŭnaha nie było, ale heta nie tak. Architektura dehraduje z časam, vielmi drenna hladziacca ŭžo navat budynki 1980-ch hadoŭ, nie kažučy pra paślavajennyja ci darevalucyjnyja. Z kožnym padnaŭleńniem stračvajucca ci skažajucca niejkija elemienty: kaliści pryvabny budynak pieratvarajecca ŭ prosta skryniu.
«U hetym palahaje roźnica pamiž abyvacielem i śpiecyjalistam u restaŭracyi. Apošni musić bačyć toje, čaho inšyja nie zaŭvažajuć, i vyjaŭlać hetyja rečy tak, kab jany byli bačnyja inšym», — adznačaje restaŭratar.
Navat kali nie brać va ŭvahu histaryčnaść i navukovuju abhruntavanaść interjeraŭ, to mnohija miescy padajucca niepradumanymi, a vykanańnie rabot nieachajnym. Tak, naprykład, budaŭniki nie zmahli paŭtaryć z hipsakardonu paŭkruhłyja arki ŭ kalidorach, jany atrymalisia kryvymi.
«Takoje treba prymušać pieraroblivać pakul nie budzie jak maje być. Nichto hetaha nie zrabiŭ. Ciapier u arak lohkaja śpičastaść — ci to «namiok» na hotyku, ci to na «arabskuju noč» z Aładzina», — iranizujuć śpiecyjalisty.
Prablemu bačać u ahulnaj dehradacyi budaŭnictva ŭ Biełarusi. Siońnia adšukać ludziej, jakija sapraŭdy niešta mohuć rabić rukami bolš składanaje za ramont u kvatery, vielmi składana.
Nijakaha licenzavańnia rabot na historyka-kulturnych kaštoŭnaściach nie isnuje — bryhada, jakaja da hetaha rabiła tolki karoŭniki, zaŭtra moža pracavać u pomniku architektury.
Ale ŭskładać adkaznaść tolki na budaŭnikoŭ taksama nie varta, u abnoŭlenym korpusie šmat i vizualnaha śmiećcia, za jakim nie dahladzieli architektary.
«Bolš jak čatyry hady ludzi zajmalisia abjektam. A pa vyniku pa ŭsich ścienach ciahnucca «sopli», jak my nazyvajem pravady, na samych bačnych miescach visiać niejkija datčyki, karaby, pakazalniki vychadu, to tut, to tam vyłaziać kandycyjaniery. Vy ž robicie kapitalny ramont, kožny provad možna było zaštrabić u ścianu, kožny niepatrebny elemient, hetuju vizualnuju mišuru — prychavać, zamaskiravać. Času było bolš čym dastatkova», — rasčaravana zaŭvažaje adzin z surazmoŭcaŭ.
Na fonie toj trahiedyi, jakaja adbyłasia ź interjerami, fasady hladziacca byccam i niabłaha: zachavany efiekt čarhavańnia roznaj faktury rustoŭki, architekturnyja detali padnoŭleny i vyłučany inšym koleram, jak i było ŭ 1950-ja hh., vokny novyja, ale vielmi padobnyja da histaryčnych, a zamiest płastykavych dźviarej na ŭvachodzie pastaŭleny pryhožyja draŭlanyja dźviery z łatunnymi ručkami, vidać, adnoŭlenyja pa archiŭnych čarciažach.
Jak adznačajuć śpiecyjalisty, bačna, što fasadam nadavałasia bolš uvahi, bo na ich hladziać usie, u tym liku vysokija čynoŭniki, jakija pracujuć u hetym uradavym kvartale. Ale i tut nie abyšłosia biez prykraj chałtury: kali adnaŭlali nižniuju častku partała, jakaja doŭhi čas była pamalavanaja prosta šeraj farbaj, to nie zmahli padabrać adpaviedny ton i navat paŭtaryć rust (švo), jak u vierchniaj častcy partała.
«Paŭkałony paabsypalisia ŭ nižniaj častcy, ich 70 hadoŭ jak umieli ramantavali. Ichnija padnožžy, tak zvanyja bazy, stracili svaju formu, ale da ramontu jašče paznavalisia.
Niemahčyma było navat ujavić, što ŭ čas «restaŭracyi» ich prosta sabjuć i roŭnieńka zatynkujuć toje miesca! Viadoma, tak budaŭnikam praściej, ale kudy hladzieli prajekciroŭščyki, navukovy kiraŭnik, kantralujučyja orhany?» — aburajecca inšy surazmoŭca.
Iranična, što adna ź piaci śpiecyjalnaściej na histaryčnym fakultecie nazyvajecca «muziejnaja sprava i achova historyka-kulturnaj spadčyny». Studentaŭ buduć vučyć źbierahać historyka-kulturnyja kaštoŭnaści ŭ źniščanych histaryčnych interjerach pomnika architektury.
Śpiecyjalisty abnadziejvajuć, što histaryčny vyhlad pomnika, na ščaście, byŭ zafiksavany da źniščeńnia, a značyć u budučyni budzie mahčymaść ačyścić histfak ad vynikaŭ «jeŭraramontu», adnaviŭšy stračanaje. Praŭda, moža minuć nie adno dziesiacihodździe.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆU Žyrovicach staviać novyja pazałočanyja ikanastasy ŭ ruskim styli. Baročny ikanastas carkoŭniki śpisali ŭ muziej
Pačałasia restaŭracyja Babrujskaj krepaści. Ci viernucca impierskija arły na fasady?
Jak vyhladaje suśvietna viadomaja jaŭrejskaja sieminaryja ŭ Vałožynie paśla restaŭracyi — šmat FOTA
Restaŭracyi ŭ Biełarusi zastałosia na try dni. Hałoŭnamu pradpryjemstvu krainy faktyčna padpisali śmiarotny prysud
Kamientary