«Nie ekzotyka, a pravierany varyjant». Pra što treba pamiatać, vybirajučy dreŭcy i kusty dla svajho sadu
Najlepšy čas, kab kupić sadžancy, — kaniec vieraśnia — kastryčnik, ale na rynkach Biełarusi jašče tydzień-paŭtara tamu razharnuŭsia bojki handal maładymi dreŭcami i kustami. Jak vybrać jakasnyja sadžancy, kab budučy sad paradavaŭ pyšnym krasavańniem i sakavitym uradžajem, a nie rasčaravaŭ sadoŭnika-amatara, raźbirałasia «Źviazda».
Zrešty, amataraŭ siarod zaŭziatych dačnikaŭ niašmat: pakupnikoŭ sadžancaŭ adrazu možna zaličyć praktyčna da prafiesijnych sadoŭnikaŭ.
«Ja zaŭsiody pierad pachodam pa sadžancy spačatku składaju śpis raślin, jakija chacieŭ by nabyć, — dzielicca piensijanier, pakupnik staličnaj Kamaroŭki. — Sad u mianie nievialiki, i spačatku ja dakładna vyrašaju, dzie budzie pasadžana novaje dreŭca abo kuścik, znachodžu jamu najlepšaje miesca. I ŭličvaju, što ja ŭžo čałaviek pažyły, a kožnaje novaje dreŭca ci kuścik zapatrabuje i času, i namahańniaŭ».
Dla dasiahnieńnia aptymalnaha vyniku nieabchodna ŭvažliva vyznačycca i z sortam, i ź jakaściu sadžanca, kaža surazmoŭca.
To-bok varta ŭvažliva pračytać apisańnie — infarmacyi siońnia chapaje, i znajści jaje nie prablema navat pra samyja redkija sarty. Choć u asnoŭnym pakupniki addajuć pieravahu nie «ekzotycy», a pravieranym varyjantam, śćviardžajuć pradaŭcy.
«Asabista ja kirujusia Dziaržaŭnym rejestram sartoŭ Respubliki Biełaruś, tam jość pieralik sartoŭ ajčynnaj sielekcyi i zamiežnych, rajanavanych u nas», — kaža surazmoŭca.
«Jakaść lubych sadžancaŭ pavinna paćviardžacca adpaviednymi dakumientami, — raspaviadaje pradaviec Iryna. Žančyna pradaje sadžancy ŭłasnaj vytvorčaści. — I pra hetyja dakumienty pakupniku abaviazkova treba pytacca. Kali ich niama, varta prosta prajści mima takich raślin».
Jana kaža, što lepš za ŭsio pryžyvucca, zrazumieła, tyja sadžancy, jakija «naradzilisia» i padrastali ŭ hadavalnikach blizu vašaha ziamielnaha ŭčastka.
«Časam možna pačuć mierkavańnie, što kuplać sadžancy varta tolki ŭ hadavalnikach i sadovych centrach, — kaža surazmoŭnica. — Ale centralnyja rynki — taksama biaśpiečnyja handlovyja abjekty dla nabyćcia sadžancaŭ pładovych dreŭ i jahadnych kustoŭ. Tut pradaŭcy zacikaŭlenyja ŭ jakaści pasadačnaha materyjału nie mienš za pakupnikoŭ. Tak by mović, adčuvajem adkaznaść, bo ludzi ŭkładuć u hetyja raśliny siły i nadziei. I kali nadziei nie apraŭdajucca, to jany abaviazkova viernucca, kab vykazać pretenzii. Ale pakul što našy pastajannyja pakupniki vykazvajuć u asnoŭnym padziaku», — uśmichajecca jana.
«Kuplajcie sadžancy tolki ŭ pravieranych miescach! — padkreślivajuć pradaŭcy. — Nie ŭ pierachodach, nie kala aŭtadaroh. Tam vialiki šaniec natrapić na padman: naprykład, sort budzie nie adpaviadać zajaŭlenamu. Plus sami sadžancy mohuć być padsochłymi, a kali vy sadoŭnik-pačatkoviec, hetaha možacie i nie zaŭvažyć».
Ale, dapuścim, sadžancy žyvyja i zdarovyja. I tut vas čakajuć inšyja padvodnyja kamiani — tonkaści vybaru, viadomyja daśviedčanym sadoŭnikam i jašče nie spaścihnutyja pačatkoŭcami.
«Jakim by pryhožym ni byŭ pasadačny materyjał, pierš za ŭsio sadžaniec pavinien vałodać takoj jakaściu, jak zimaŭstojlivaść, — śćviardžaje Iryna. — A heta jakaść u pieršuju čarhu vyznačajecca rajanavańniem. To-bok sadžancy z rehijonaŭ ź miakčejšym, čym u vas, klimatam nie raskryjuć svajho patencyjału ŭ vašym sadzie.
Našy sadžancy, darečy, z hadavalnika pad Minskam».
Najbolšym popytam, jak zapeŭnivajuć pradaŭcy, u sadavodaŭ siońnia karystajucca jabłyńki, hrušy, višni i ślivy. U hetym hodzie jość vialiki popyt i na abrykosavyja dreŭcy dy piersik — klimat mianiajecca, u nas stanovicca ciaplej…
Z kustoŭ cikavyja pakupniku, naprykład, bružmiel, bujaki, čarnapłodnaja rabina.
Ceny na rynkach davoli vysokija: sadžancy vinahradu roznych sartoŭ — kala 15 rubloŭ za štuku, jabłyni i hrušy — u siarednim 25 rubloŭ, dvuchhadovy piersik ajčynnaha sortu «Łojka» — až 40 rubloŭ.
Hladzim u korań
U asartymiencie — maładyja dreŭcy i kusty jak z adkrytaj, tak i z zakrytaj karaniovaj sistemaj. Pryčym kali druhija ŭ prodažy mohuć być i nie ŭ pasadačny siezon, to čas pieršych chutkaciečny: tolki ŭvosień, nu i trochi ŭviesnu.
Pačniom z hetych, «ekskluziŭnych». Ich plus — mahčymaść ubačyć karaniovuju sistemu na svaje vočy i acanić jaje jakaść.
— Kali karaniovaja sistema nie abjomnaja, sadžaniec lepš nie kuplać, — kamientuje pradaviec. — A kali sadžancy padmierźli, u ich budzie łupicca kara, a na karaniach źjaviacca pataŭščeńni.
— Dyk jakija karani dobryja?
— Voś takija, — pakazvaje. — Ich šmat: i asnoŭnych, i drobnych kareńčykaŭ. Jany mocnyja, pruhkija, pryhožyja i navat vizualna vyhladajuć zdarovymi. Takaja karaniovaja sistema harantuje pryžyvańnie dreŭca.
Ahledzieŭšy karani, aceńvajem stvoł. Kara na im nie pavinna być patreskanaj ci zmorščanaj.
I jašče adzin niuans — uzrost sadžanca. Vysokija i pryhožyja dreŭcy mohuć być zanadta darosłymi, navat kali niadobrasumlenny pradaviec śćviardžaje advarotnaje. Troch– i čatyrochhadovyja raśliny ŭžo nie zdolnyja lohka pryžycca — chutčej za ŭsio, jany buduć chvareć na novym miescy. Idealny varyjant — dreŭca ŭzrostam hod ci dva.
Sadžaniec u kantejniery — niadrenny varyjant, kali abrać jaho pravilna. Karaniovaj sistemy ŭ takich dreŭcaŭ zvyčajna nie vidać. I tut kryteryi vybaru inšyja (choć što da kary i stvała, usie vyšejpieraličanyja prykmiety dziejničajuć).
Ale ž u luboha sadžanca hałoŭnaje — karani. Tamu źviartajem uvahu na hrunt u kantejniery. Jon pavinien być ščylnym, moža być, navat z nalotam mochu. I kali paciahnuć za stvoł, dreŭca pavinna vychodzić ź jomistaści z kamiakom hleby. Heta značyć, što sadžaniec «siadzić» u haršku daŭno, vydatna pryžyŭsia i heta dobry pasadačny materyjał, raspaviali pradaŭcy.
Kali dreŭca lohka vydzirajecca ź jomistaści, a ziamla zastajecca — značyć pasadzili ŭ hety harščok raślinu niadaŭna, i jaje šancy pryžycca prykmietna padajuć.
«Kantejnier pavinien być vialiki, — dadaje Iryna. — Čym bolšaja jomistaść, tym bolš šyrokaja karaniovaja sistema».
Kali kazać pra pasadačny materyjał jahadnych kustoŭ, asnoŭnym kryteryjem vybaru taksama vystupaje karaniovaja sistema — jana pavinna być vielmi razhalinavanaj i doŭhaj — nie mienš za 15 sm. Maładyja kuściki pavinny mieć nie adzin-dva, a niekalki škiletnych adraŭniełych parastkaŭ z hładkaj i pryhožaj karoj biez paškodžańniaŭ, raskazali pradaŭcy.
«Idealnyja dla vosieńskaj pasadki z kustoŭ —heta maliny, ahrest, bružmiel i lubyja vidy parečak, — dzielicca dačnica Taćciana. — A z pładovych dreŭcaŭ — marozaŭstojlivyja sarty jabłyń i hruš».
Z punktu hledžańnia navuki
— Ciapier kuplać pasadačny materyjał pładovych dreŭ jašče ranavata, sadžancy praciahvajuć raści, vierchavinnaja pupyška ŭ mnohich jašče nie sfarmavałasia, — adznačaje zahadčyk adździeła hadavalnikavodstva RUP «Instytut pładavodstva» kandydat sielskahaspadarčych navuk Vasil Laŭšunoŭ. — Lepš rabić takija pakupki bližej da kanca vieraśnia. Terminy vosieńskaj pasadki pačynajucca z kanca vieraśnia i zaviaršajucca prykładna za dva tydni da nastupleńnia ŭstojlivaha pramiarzańnia hleby, a heta ŭvieś kastryčnik i častka listapada.
— Vasil Alaksandravič, jak pravilna vybrać sadžancy?
— Pačniom z sadžancaŭ z zakrytaj karaniovaj sistemaj. Kryteryj, što takija sadžancy dobra pieraniasuć pierasadku, — toj, što karaniovaja sistema całkam asvoiła abjom kantejniera: karani aplatajuć kamiak substratu.
Pierad pakupkaj varta paprasić pradaŭca pasprabavać dastać sadžaniec z kantejniera. Kali vy ŭbačycie, što kamiak nie rassypajecca, to karani dobra aplatajuć jaho, sadžaniec doŭhi čas ros i raźvivaŭsia ŭ hetym kantejniery i pryžyviecca na novym miescy.
Kali ž dreŭca lohka vydzirajecca, substrat rassypajecca, a karaniovaja sistema zastajecca praktyčna «hołaj», u kantejnier sadžaniec byŭ pasadžany niadaŭna i jašče nie adaptavaŭsia. Ad takoj pakupki varta ŭstrymacca.
— Sadžancy z zakrytaj karaniovaj sistemaj, nabytyja ciapier, možna pasadzić i viasnoj?
— Kali vy nabyli jakasnyja sadžancy, to tak. Na zimovaje zachoŭvańnie sadžancy z zakrytaj karaniovaj sistemaj zakładajucca pry tempieratury 0 plus—minus 2 hradusy ŭ padvalnyja pamiaškańni z vysokaj vilhotnaściu (bolš za 90%).
Možna zachoŭvać na praciahu zimy i sadžancy z adkrytaj karaniovaj sistemaj: ich prykopvajuć u adkrytym hruncie, u nachilnym stanoviščy, uciaplajuć piłavińniem i łapnikam, zimoj pravodziać miery baraćby suprać hryzunoŭ. Viasnovaja pasadka aptymalnaja dla kostačkavych kultur, ale tak jak asartymient sartoŭ kostačkavych (višni, čarešni, ślivy, ałyčy, abrykosa i piersika) uviesnu mienšy, čym uvosień, sadavody nabyvajuć ich u vieraśni—kastryčniku i zachoŭvajuć da viasny.
Choć kostačkavyja vysadžvajuć i ŭvosień, prytym davoli paśpiachova. Jabłyni i hrušy vysadžvajuć jak uvosień, tak i ŭviesnu. Plus vosieńskaj pasadki ŭ tym, što sadoŭnik maje bolš praciahły čas, a viasnovyja terminy pasadki pładovych dreŭ karotkija.
— Jak vybrać sadžancy z adkrytaj karaniovaj sistemaj?
— Źviartajem uvahu na karani i źniešni vyhlad raślin. Kara nie pavinna być zmorščanaj — heta prykmieta taho, što sadžancy padsochłyja. Taksama na kary nie pavinna być apiokaŭ, miechaničnych paškodžańniaŭ.
Sadžaniec pavinien być roŭny. Zrazumieła, što ŭ miescy pryščepki budzie pataŭščeńnie, ale ŭ raśliny nie pavinna mieć mocnaha skryŭleńnia.
Karaniovaja sistema pavinna być razhalinavanaj, bieź ćvili. Paprasicie pradaŭca sahnuć adzin kareńčyk. Kali jon hniecca, ale nie łamajecca — karani žyvyja. Kali łamajecca — karani padsušanyja.
— Na što źviarnuć uvahu ŭ pytańni pryščepy?
— Pryščepy, na jakich rekamiendujecca vytvorčaść sadžancaŭ, adroźnivajucca adaptavanymi ŭłaścivaściami, prydatnymi dla našaj krainy, — heta, u pryvatnaści, zima– i marozaŭstojlivaść. Kali sadžancy vyrablenyja na rajanavanych pryščepach, to jany prajšli vyprabavańni i charaktaryzujucca stanoŭčymi jakaściami.
Ab tym, jakaja pryščepa, infarmacyja źmiaščajecca ŭ dakumientach na sadžancy. Hetyja dakumienty, paŭtarusia, pavinny mieć pradaŭcy pasadačnaha materyjału. Dačnikam aptymalna vybirać padvoi dla jabłyni 54-118, 62-396, MM-106, M-9; dla hrušy — hruša dzikaja lasnaja (nasienny padvoj), a z kłonavych — VA-29 i S1.
— Važny kryteryj vybaru sadžanca — jaho vyšynia…
— Tak, vyšynia dakładna vyznačanaja ŭ kožnaj hrupy sadžancaŭ. Dla adnahadovaha sadžanca jabłyni minimalnaja vyšynia — 90—100 sm, dla hrušy — kala 110—120 sm. U dvuchhadovych sadžancaŭ abiedźviuch kultur pavinien być sfarmiravany štamb, raślina pavinna mieć bakavyja parastki. Jakasny adnahadovy sadžaniec višni maje vyšyniu nadziemnaj častki paradku 100 sm, čarešni — 120 sm, abrykosa — kala 110 sm.
— Sadoŭniku-amataru lepš vybirać adnahadovyja ci dvuchhadovyja sadžancy?
— Isnuje mierkavańnie, što čym sadžaniec maładziejšy, tym lahčej jon pryžyvajecca. Ale dvuchhadovy sadžaniec u pierśpiektyvie paciešyć vas uradžajem raniej za adnahadovy. I kali heta jakasny sadžaniec z dobraj karaniovaj sistemaj, dapuščalna addać pieravahu dvuchhodkam.
— Što siońnia ŭ modzie ŭ sadavodaŭ-amataraŭ?
— Abrykos i piersik. Heta tyja dźvie kultury, na jakija apošnija niekalki hadoŭ stała bolš popytu. Ich lepš vysadžvać uviesnu, zachoŭvajučy pasadačny materyjał na praciahu zimy. Niekalki hadoŭ tamu ŭ nas nie było nivodnaha sortu piersika, ale sioleta rajanavany pieršy sort biełaruskaj sielekcyi «Łojka». I ludzi ŭžo metanakiravana telefanujuć, cikaviacca, žadajuć kupić sadžancy. Popytam karystajecca i čarešnia. Z kustoŭ u modzie bujaki, a taksama bružmiel — samyja pieršyja jahady, jakija śpiejuć raniej za sunicy.
— Jakija sarty jabłyń i hruš lepš vybirać?
— Napačatku sadoŭnik pavinien vyznačycca, čaho jon žadaŭ by zychodziačy sa svaich zapatrabavańniaŭ. Dla siamji patrebnyja i sarty letnich terminaŭ paśpiavańnia, i vosieńskich, i, zrazumieła, zimovych, jakija buduć doŭha zachoŭvacca. U hetym vypadku letnich sartoŭ pavinna być pracentaŭ 15—20, a asnovu składuć vosieńskija i zimovyja.
Inšy varyjant: dapuścim, zachoŭvać uradžaj niama dzie. U hetym vypadku sartavy skład źmianiajecca ŭ bok pryjarytetu letniaha i vosieńskaha terminu paśpiavańnia.
Vyznačyŭšysia z hetym pytańniem, vybirajem sarty ŭ Dziaržaŭnym rejestry. Heta aficyjny dakumient, dzie pa abłaściach pieraličanyja rajanavanyja sarty. Zaŭvažu, što, aproč ajčynnych, tam prysutničajuć i sarty zachodniaj sielekcyi, ale tolki tyja, jakija dobra pakazali siabie ŭ biełaruskich umovach.
— Na jakija ajčynnyja sarty sadoŭnikam-amataram varta źviarnuć uvahu?
— Pa jabłyni z rańnich — heta sort «Ranak», taksama z navinak možna źviarnuć uvahu na sarty «Krapač», «Pałanez». Havoračy pra hrušy, nie mahu nie zhadać sort «Prosta Maryja» — hety vosieński sort užo staŭ brendam.
Z rańnich sartoŭ ihrušy vydatny ŭradžaj harantuje «Kudieśnica», dobry hatunak — «Zavieja», zimovaha terminu spažyvańnia. Piersik viadoma, «Łojka», abrykos — novy sort «Debiut», a taksama bolš viadomy sort «Spadčyna». Sarty abrykosa «Kamieja» i «Lavon» ciapier na dziaržvyprabavańni. Taksama na vyprabavańni — čarešnia «Bielica» z žoŭtymi pładami.
Heta infarmacyja dačnikam na pierśpiektyvu. A z taho, što ŭžo zaniesiena ŭ rejestr, vybar čarešni vialiki: naprykład, z apošnich raspracovak — vielmi dobryja sarty «Maryja» i «Minčanka».
U kancy vieraśnia na terytoryi Instytuta pładavodstva taksama razhortvajecca siezonny prodaž sadžancaŭ. I, darečy, aproč harantavanaj jakaści, pakupnik moža sekanomić.
Sadžancy abrykosa i piersika tut abyducca ŭ 25 rubloŭ (suprać 40 rubloŭ na Kamaroŭcy), pasadačny materyjał inšych pładovych kultur — ad 11 rubloŭ. Za pasadačny materyjał bujakoŭ pryjdziecca vykłaści kala 12—15 rubloŭ, a ŭ cełym ceny na sadžancy jahadnych kustoŭ tut startujuć z 4,5—5 rubloŭ.
Čytajcie taksama:
Naśpieŭ čas zboru śliŭ. Čym jany karysnyja, a kamu ich nielha
Leta ŭ słoiku. Kolki sioleta treba vydatkavać, kab pastavić zakatki?
Stała viadoma imia čałavieka, jakoha siłaviki nazvali pieršym zatrymanym pa spravie «Hajuna»40
Kamientary